معرفی ساز رباب
معرفی ساز رباب
رباب سازی ایرانی و یک ساز قدیمی است که خاستگاه آن خراسان دوره اسلامی، سیستان و بلوچستان و افغانستان می‌باشد. این ساز با نام رباب بیش از یک هزار سال قدمت دارد و نام پارسی‌اش رواده می‌باشد. در متون باستانی و یونانی و به ویژه در لاتین «پندورا پرزاروم» نگاشته شده است.
اجزای ساز رباب
تنه ساز رباب از چوب توت بی دانه ساخته می‌شود و داخل آن تهی است که پوستی روی آن از پوست بزغاله کشیده می‌شود، تارهایش در قدیم «زه» یا روده بود که استاد محمدعمر تغییراتی اصلاحی در پرده‌ها و تارهای رباب ایجاد کرد و تار نایلون به کار برد.
- کاسه
- بدنه
- صفحه
- دسته
- گوشی‌ها
- شیطانک
- سیم گیر
- سر پنجه (تاج): ا ز چوب توت ساخته می‌شود
- پوست: روی قسمت پایینی کاسه کشیده می‌شود و از پوست آهو و پوست بز است.
- خرک: از شاخ آهو و گاهی از چوب توت ساخته می‌شود
- دستانها: اغلب از زه است گاهی هم از نخ نایلونی و نخ‌های نسوز استفاده می‌شود
- مضراب: از جنس شاخ آهو یا پلاستیک است.
- تارهای اصلی ۱ و۲ و ۳ روده‌ای نازک، ۴ روده‌ای ضخیم
- تارهای فولادی (فولاد)
رباب مجموعا از چهار قسمت شکم، سینه، دسته و سر تشکیل شده‌است، شکم در واقع جعبه‌ای به شکل خربزه است که بر سطح جلویی آن، پوست کشیده شده و خرکی کوتاه روی پوست قرار گرفته‌است. سینه نیز جعبه‌ای مثلث شکل است که سطح جلویی آن، تا اندازه‌ای گرد و ماهی شکل و از جنس چوب است. در سطح جانبی سینه (سطحی که هنگام نواختن در بالا قرار می‌گیرد)، هفت گوشی تعبیه شده که سیم‌های تقویت کننده صدای ساز به دور آن‌ها پیچیده می‌شوند. بر سطح جانبی دیگر (سطح پائینی)، پنجره‌ای دایره‌ای شکل ساخته شده‌است. دسته ساز نسبتاً کوتاه است و بر روی آن، حدود ده «دستان» بسته می‌شود و بالاخره در سر ساز، مانند، تار جعبهٔ گوشی‌ها قرار گرفته و در سطوح بالائی و پائینی این جعبه، هر یک سه گوشی تعبیه شده‌است، سطح جانبی جعبهٔ گوشی‌ها کمی به طرف عقب ادامه یافته‌است.
تعداد سیم های رباب
تعداد سیم‌های رباب شش یا سه سیم جفتی است که سیم‌های جفت با یکدیگر هم‌صوت کوک می‌شوند، سیم‌های رباب در قدیم از روده ساخته می‌شده در حالیکه امروز آن‌ها را از نخ نایلون می‌سازند و سیم بم (نظیر گیتار) روی جسم نایلونی‌اش روکشی فلزی دارد. رباب اساساً سازی محلی است و در نواحی خراسان و افغانستان معمول است.
انواع ساز رباب
سه اندازه رباب وجود دارد:
- رباب بزرگ یا شاه رباب
- رباب میانه یا رباب
- رباب کوچک یا زیلچه
- رباب (ربابه خوزستان)
ساز رباب در ادبیات
سازهای موسیقی هند و ایرانی و تورانی (خراسان) همگی با هم از نظر فرهنگی هم خانواده‌اند؛ و این سه حلقهٔ فرهنگی از اسطوره و دانش جدایی ناپذیراند. واژهٔ رباب در شاهنامه فردوسی بارها بکار برده شده است و نشان دهنده قدمت یکهزار و یکصد سالهٔ این ساز است:
در آن خانه سیصد پرستنده بود همه با رباب و نبید و سرود
بمرو اندر از بانگ چنگ و رباب کسی را نبد هیچ آرام و خواب
نیامد سر مرغ و ماهی بخواب از آن بزم و آواز چنگ و رباب
همه شب ز آواز چنگ و رباب سپه را نیامد بر آن دشت، خواب
شخصی بنام «نتن خان» که در قرن ۱۶ میلادی در دامنه‌های پامیر بدخشان زندگی می کرد و معاصر اکبر کبیر (سومین پادشاه از سلسله گورکانیان یا امپراتوری مغولی هند) بوده این ساز را باز طراحی کرده است.
از نوازندگان رباب در افغانستان می‌توان به رحیم خوش‌نواز و در ایران به بیژن کامکار اشاره کرد.
تفاوت ظاهری سازهای رباب
- رباب با کاسه مربعی شکل
- رباب با کاسه استوانه‌ای
- رباب با کاسه کشتی یا کشکول
- رباب با کاسه گلابی شکل
- رباب با کاسه کروی شبیه به کمانچه
- رباب با کاسه‌ای شبیه سه تار یا تنبور کنونی
- رباب با کاسه‌ای بیضی
بدون دیدگاه