نام ساز : کمانچه – Kamancheh
خاستگاه ساز: ساز ایرانی
دسته بندی ساز : معرفی سازهای زهی_آرشه ای
نوازندگان مشهور : از شاخص‌ترین کمانچه‌نوازان ایرانی می‌توان به حسین‌خان اسماعیل‌زاده، علی‌اصغر بهاری، مجتبی میرزاده، کیهان کلهر، اردشیر کامکار ، سعید فرج‌پوری، علی‌اکبر شکارچی، فرج علیپور، داوود گنجه‌ای، علی‌رضا حسین‌خانی، پیرولی کریمی، همتعلی سالم اشاره کرد.

کَمانچه یکی از سازهای موسیقی ایرانی است. این ساز علاوه بر شکم، دسته و سر، در انتهای پایینی ساز، پایه‌ای دارد که روی زمین یا زانوی نوازنده قرار می‌گیرد. نوعی از کمانچه معروف به کمانچه لری وجود دارد که پشت باز است و مردمان لر به آن «تال» می‌گویند.

تاریخچه ساز کمانچه

کمانچه یا کمان کوچک از سازهای اصیل ایرانی است که علاوه بر ایران در کشورهای مجاور ایران نیز مورد استفاده قرار می گرفته است و همچنان نیز بکار می رود.
کمانچه دارای سابقه‌ای طولانی در شرق است. اگرچه این ساز را می‌توان در کشورهای دیگر نیز یافت، اما یونسکو هنر ساخت و نواختن کمانچه را به عنوان میراث فرهنگی ایرانیان به ثبت رسانده است. در ایران قبل از اسلام، نوازندگان سازهایی را می‌نواختند که شباهت زیادی به کمانچه داشت. یک جعبه تشدید کننده بزرگ و یک دسته داشت که امروزه نمونه این ساز در استان بلوچستان محبوب است. همچنین در استان لرستان از مدت‌ها قبل هنرمندان کمانچه می‌نواختند.
کمانچه های محلی در آفریقا، آسیا و اروپا اندازه ها و فرمهای مختلفی دارند که اساسا به دو گروه اصلی تقسیم میشوند

• کمانچه های پایه دار و دسته بلند
• کمانچه های دسته کوتاه

کمانچه های پایه دار عموما در آسیا و شمال آفریقا مورد استفاده بوده و کمانچه های دسته کوتاه در اروپا گسترش داشته است در کمانچه های پایه دار دسته به کاسه متصل شده واز طرف دیگر توسط پایه ای نگه داشته شده که هم سیمها را نگه میدارد و هم موجب میشود که ساز تعادل خودش را حفظ کند اغلب اینگونه کمانچه ها عمودی نواخته میشوند
کمانچه های دسته کوتاه معمولا از یک جنس یا به عبارتی یک تکه ساخته میشده است و شیوه نواختن آن کمابیش عمودی بوده است که بر روی سینه ،شانه و گردن فشرده میشده

ساختار ساز کمانچه

کمانچه دارای دسته، سر، شکم و نیز یک پایه است که نوازنده می تواند آن را بر روی زمین یا زانو قرار دهد. کاسه ساز کروی و توخالی است که چوب آن، چوب درخت توت می باشد. دسته ی کمانچه یه صورت لوله ی تو پر می باشد و قسمت انتهایی آن، تو خالی است و در قسمت جلویی آن شکاف وجود دارد. این قسمت به عنوان جعبه ی گوشی استفاده می گردد.
در ساخت این ساز چوب ، پوست ، فلز ، استخوان به کار رفته است. طول کمانچه از پایه ی فلزی خود تا صُراطی (قسمت بالایی سرپنجه) در حدود 75 سانتی متر می باشد.

نحوه صدا دهی ساز کمانچه

صدادهی این ساز بستگی به چوبی دارد که برای ساخت سازانتخاب می شود و صدای دلخواه را با ضخامت چوب هایی که برای ساخت استفاده می کنیم به دست می آوریم درواقع مرحله خشن کاری پایان کار در چگونگی صدادهی ساز بسیار اهمیت دارد به این معنا که هرچه ضخامت چوب بیشتر باشد صدادهی ساز کمانچه بیشتر است و هرچه ضخامت کمتر باشد صدای کمانچه به ویلون شبیه تر است به همین دلیل در شیوه ساز سازی خود با وجود اینکه خم کردن چوب ضخیم بسیار سخت است از چوب های ضخیم استفاده می کنم تا صدایی که از ساز درمی آید صدای کمانچه ایرانی باشد و این درحالی است که بسیاری دوست دارند صدای کمانچه به ویلون نزدیک باشد و برای رسیدن به این منظور از چوب های نازک تر استفاده می کنند.
وسعت صدای کمانچه در حدود سه اکتاو است و چون کوک های مختلف دارد و به دلیل عدم وجود دستان بند تمامی فواصل موسیقی ملی از جمله پرده ، نیم پرده و ربع پرده در آن قابل اجرا است. با انگشت گذاری روی سیم اول تا حدود یک اکتاو زیرتر را می توان اجرا کرد.
برای انگشت گذاری در کمانچه، انگشت سبابۀدست چپرا شمارۀ یکو به ترتیب تا انگشت کوچک همان دست را شمارۀ چهار عالمت گذاری می کنند

آموزش نت خوانی کمانچه

برای نت نویسی کمانچه از کلید سُل خط دوم حامل استفاده می کنند و یک پرده بالاتر از سازهای مضرابی نت نویسی می شود.

انواع کمانچه

• کمانچه نریمان مدل Gerdo98
• کمانچه نریمان مدل یک مهر
• کمانچه باجلاوند مدل Khoram_Pbaz
• کمانچه نورعلیزاد مدل 20Tot-100
• کمانچه نورعلیزاده مدلkhoramabad43
• کمانچه نورعلیزاده مدل khoramabad66
• کمانچه نورعلیزاد مدل 20ger-200
• کمانچه باجلاوند مدل 20tar_k کد 100
• کمانچه مدل ANA500
• کمانچه باجلاوند مدل TAR-K56
• کمانچه باجلاوند مدل MINIYAT-12
• کمانچه مدل brow76
• کمانچه مدل brow76
• کمانچه باجلاوند مدل 80Tar_k
• کمانچه خاتمی مدل یک مهر ساده
• کمانچه خالقی مدل دو مهر