نام ساز : دف – Daf
خاستگاه ساز: ایرانی – کردی
دسته بندی ساز : معرفی سازهای کوبه ای
نوازندگان مشهور : از نوازندگان به نام دف در ایران می‌توان بیژن کامکار و مسعود حبیبی را نام برد. هژار زهاوی از نوازندگان بنام بین‌المللی است.

دف از جمله سازهای کوبه ای محلی در ایران است که در سال های گذشته بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. این ساز به واسطه استقبالی که از صدای زیبا، هیجان انگیز و حتی عرفانی آن شده، توانسته است جای خود را در اغلب گروههای موسیقی در سطح ملی باز نماید و رفته رفته خود را به عنوان یک ساز ملی معرفی نماید.

تاریخچه ساز دف

زادگاه این ساز در قاره آسیاست. این ساز در زمان پیش از اسلام نیز مورد توجه مردم ایرانی و به خصوص قوم کرد بوده است. اما این ساز پس از اسلام تا مدت‌ها به دلیل حرام بودن موسیقی، کنار گذاشته شد و بعدها در بین درویشان کردستان بیشتر محبوب شد.

با شنیدن اسم دف، یاد ساز دایره‌ای شکل می‌افتیم. اما باید بدانیم که این ساز در شکل‌های مختلف دیگری ساخته می‌شود. مانند: دف مربع، مستطیل، دف دایره‌ای با حلقه یا زنگوله، دف دورویه و دف بی پوست که دارای زنگوله است. اما شنیدن این اسامی حتما برایتان عجیب است. آن سازی که به عنوان دف می‌شناسیم فرمی دایره‌ای شکل دارد که بر روی آن با پوست پوشیده شده است.

این ساز در موسیقی سنتی ایرانی و موسیقی‌های مذهبی که با اذکار الهی همراه است، طرفدار دارد. موسیقی اشعاری که برای ذکر پرستش خداوند است. صدای این ساز به صورت کلی حالت بم دارد. ساز دف قابلیت این را دارد که هم با سازهای دیگر تلفیق زیبایی ایجاد کند و هم به صورت تکنوازی، نواخته شود.

ساختار ساز دف

دنه استوانه ای شکل و کوتاه از جنس چوب که در یک طرف این استوانه ، پوست یا پلاستیک کشیده می شود ، که البته بهترین نوع دف با پوست حیوانات در فصل بهار که می شود . و دو سراین قاب اصلی با برش فارسی به هم چسبیده می شود . در واقع ساختمان اصلی ساز دف از یک کلاف اصلی شامل کمانه ،پوست ، حلقه ها و گل میخ متشکل است.

کمانه :

حلقه چوبی با عرض پنج الی شش و نیم سانتیمتر را کمانه می گویند ( که با توجه به اندازه دست نوازندگان این ساز اندازه عرض آن متفاوت می باشد ) و با قطر ۵۰ الی ۵۵ سانتیمتر متغیر است . ضخامت این چوب از طرفی که پول نصب می شود دو الی سه سانتی متر و از طرف دیگر یک و نیم سانتیمتر می باشد . اگر کمانه کاملاً دایره شکل و متقارن بوده باشد ، پوست از طرفین به طور یکسان کشیده می شود که باعث میشود ساز صدای بسیار بهتری ارائه دهد . بر روی قسمت پشتی چوب یک فرو رفتگی می باشد که محل قرارگیری انگشت شست می باشد که به آن شستی می گویند.

نحوه صدا دهی

در واقع شكل و شيوه ي در دست گرفتن دف ، اثری مستقيم بر نوازندگی ما دارد. به جرئت می توان گفت كه شكل نادرست آن مانع نواختن صحيح ضربات خواهد بود.
شستی از راستايی كه با راستای افق زاويه قائمه می سازد ، اندكي انحراف دارد.
سنگينی دف روی هر دو دست توزيع می شود كه بخش بيشتری را دست چپ تحمل می كند.
كف دست راست تقريباً مقابل قلب قرار دارد.
صفحه ی فرضي اي كه پوست در آن واقع است با راستاي بدن موازی نيست. بدين معني كه دف شما در انتهای سمت چپ ( نسبت به خودتان ) جلوتر از سمت راست آن است.
بالاي دف اندكی به جلو تمايل دارد. (به مبتديان توصيه نمي شود)

آموزش نت خوانی دف

علم موسیقی، علم خواندن نت است. آموزش نت خوانی دف به هنرجو کمک می کند تا با انواع سیستم نت خوانی آشنا شده و بتوانند هر قطعه موسیقی را به راحتی بنوازند. نت ، علامت و نشانی است که انواع صداهای موسیقی به واسطه آن نوشته شده و قطعه از روی آن، اجرا می شود. نت خوانی دف نیز شامل دو نظام نت خوانی هجایی و الفبای است

نظام هجایی شامل:

Do re mi fa sol la si

نظام الفبایی شامل :

C D E F G A B سی لا سل فا می ر دو
معمولا، نت ها را روی پنج خط موازی و با فاصله معین و یکسانی می نویسند که خطوط حامل نام دارند و از پایین به بالا شمرده می شوند؛ به این معنی که، صدای نتی که روی خط پایین نوشته شده، نسبت به نت بالا، بم تر شنیده می شود. به این ترتیب، نام نت با توجه به جایگاه نت روی خط حامل مشخص می شود. نت ها به چهار صورت روی خطوط حامل قرار می گیرند:

1. پنج نت بر روی خطوط 2. چهار نت بین خطوط 3. یک نت از پایین چسبیده به خط اول 4. یک نت از بالا چسبیده به خط پنجم با توجه به ارقام ذکر شده در بالا، تعداد 11 نت وجود دارد اما طیف صدایی که هنگام نواختن ساز می شنویم بیشتر از 11 نت است که برای دست یافتن به این گستره ، باید از خطوط اضافه استفاده کرد.

همان طور که می دانیم، در یک قطعه موسیقی از روی شکل هر نت می فهمیم که مدت زمانی که باید آن را اجرا کنیم چقدر است. به عبارت درست تر، شکل هر نت، میزان کشش اون نت رو مشخص می کند. اما در بسیاری از قطعات موسیقی، لازم است که یک یا چند ساز در قسمت هایی هیچ نتی رو اجرا نکنند یا به عبارت دیگه سکوت اختیار کنند. در این موارد هست که علامت های سکوت به کار میروند. وقتی نوازنده با علامت سکوت مواجه شد، هیچ صدایی از سازش نباید در بیاد

انواع دف

دف ها در دو نوع عرضه میشوند ، یکی با پوست طبیعی و دیگری با پوست مصنوعی است. پوست مصنوعی نسبت به پوست‌های طبیعی از برخی جهات ترجیح دارد که از جمله آن می‌توان به ، داشتن کوک ثابت ، یک دستی ضخامت سطح پوست دف ، یکسان بودن کشش و یک دستی مواد سازنده در کل پوست ، عدم جذب رطوبت و عدم تغییر حالت بر اثر آن ، تاب برنداشتن کمانه به دلیل کشش یک سان پوست ، صدای استاندارد شده همانند دیگر سازهای ارکستر ، تجزیه نشدن توسط باکتری‌ها و میکروب‌ها ، نداشتن بوی نا مطبوع و عدم ایجاد بیماری و حساسیت اشاره کرد.

ساز دف مدل های مختلفی دارد که در ظاهر و جنس با یکدیگر متفاوت هستند:

• دف کوکی
• دف خورشیدی
• دف رکوردینگ
• دف کیوان ¾