ساز سرنا

سرنای کنونی به مراتب از بوق‌های شاخی اولیه پیشرفته‌تر است، ولی عضوی از خانواده سازهای بادی یا بوقی به شمار می‌آید. اما داریوش صفوت کلمه سرنا را کوتاه شده کلمات «سور نای» می‌داند که سور به معنی جشن، و نای همان نی است. او این ساز را یک نوا اُبوای قوی با صدای ممتاز می‌داند که اصالتاً در جشن‌های شادمانی عمومی به ویژه در روستاها به کار گرفته می شد.

اجزای ساز سرنا

• قمیش
• لب گیر
• دو شاخه انبرک
• بدنه

1. قمیش

از نوعی نی نرم به نام آکس تهیه می شود که آن را با آب ولرم می خیسانند و داخل دهان قرار می دهند و بوسیله مجرای باریکی که در وسط قمیش قرار دارد بازدم سرنا انجام می شود. طول قمیش که به لب گیر بسته می شود حدود 1 تا 2 سانتیمتر است.

2. لب گیر

لب گیر ساز سرنا بصورت دایره ای واشر مانند است. که جنس آن فلزی است و ما بین لب نوازنده و سرنا قرار می گیرد قطر آن ۴ سانتیمتر یا کمتر و طول آن ۱۴ سانتیمتر یا کمتر است.

3. دوشاخه یا انبرک

4. بدنه

بصورت لوله ای مخروطی از جنس چوب شمشاد یا آزاد یا گردو ، گاهی اوقات هم از توت ساخته می شود. اما نوع شمشاد صدا دهی بهتری دارد. انتهای بدنه سرنا بصورت مخروطی و مثل سازهای شیپوری طراحی شده است. سرنای مازندرانی ۶ سوراخ در قسمت بالا و یک سوراخ در قسمت پایین دارد. قبل از نواختن ساز آن را با آب ولرم خیس می نمایند ، اینکار برای صدا دهی بهتر است. طول سرنا کامل نبوده و از 30 تا 40 سانتیمتر و در بعضی نقاط تا 60 سانتیمتر می رسد. سرنای بلند تر صدای بم تری نسبت به سرنای کوتاهتر دارد. حدود صوتی صدای سرنای مازنداران دو اکتاو است . سرنا را بصورت نفس برگردان می نوازند.

سرنا در ایران؛ معرفی ساز سرنا

ساز سرنا سازی نه تنها محلی، بلکه قدیمی است. در اشعار شعرای ایران بسیار نام سرنا، سورنا و سورنای آمده است. این ساز در سیستان و بلوچستان ، خراسان و لرستان از دیرباز رواج داشته و حتی امروزه نیز در مجالس شادی و به هنگام خواندن ترانه های محلی این نواحی بکار می رود. در نواحی لرستان سرنای کوچک و در نواحی بختیاری سرنای بلند معمول است، سرنای محلی معمولاً با دهل نواخته می‌شود. در میان سرنا نوازان مشهور ایرانی می توان از علی‌اکبر مهدی‌پور دهکردی، نوازنده نوروزنامه یا همان موسیقی هنگام تحویل سال نو و نیز رضا مریدی دلفان و شامیرزا مرادی مشهورترین نوازنده سرنای کوچک (کوتاه) نام برد.

ساز سرنا در شرق خراسان

این سرنای کوچک در مناطق تربت جام، تابیاد، خواف و تا حدودی سرخس دیده می‌شود و اجزای آن عبارتند از:

• بدنه‌ی استوانه‌ای با دهانه‌ی شیپوری محدود
• میل
• زبانه
• لب گیر

تکنیک‌های اجرایی همه‌ی سرنا‌ها در نواحی ایران مشابه‌اند. سرنای شرق خراسان بنا به ساختار ویژه‌اش محدوده‌ی صوتی گسترده‌تر و زیر‌تر دارد. در این سرنا با استفاده از تکنیک نفس برگردان می‌دمند و اجرای نغمه در مناطق زیر و مافوق زیر در آن بسیار متداول است. به طور کلی تکنیک نواختن سرنا در نواحی شرقی ایران پیچیده‌تر از نواحی دیگر ایران است. صدا‌های تولید شده از سرنا با تغییر فشار دمیدن و کامل یا ناقص گرفتن سوراخ‌ها تغییر می‌کنند.

ساز سرنا در کرمانشاه

اجزای تشکیل دهنده‌ی سرنای کرمانشاهان عبارتند از:

• بدنه‌ی استوانه‌ای با دهانه‌ی شیپوری
• میل
• زبانه
• دوشاخه یا انبرک
• لب گیر

همانطور که در وبسایت ستاره نیز اشاره شده است:

روی لوله‌ی صوتی این سرنا هفت سوراخ در جلو و یک سوراخ در پشت وجود دارد. این سرنا بر خلاف سرنا‌های نواحی شرقی ایران قسمتی به نام دو شاخه یا انبرک دارد. (انبرک لوله‌ای چوبی است که دارای دوشاخه یا دو زبانه ی انبر مانند است و در قسمت بالایی و داخل لوله‌ی صوتی قرار می‌گیرد و میل بر روی آن سوار می‌شود.) وجود انبرک در این سرنا و سایر سرنا‌های ایران – جز نواحی شرقی – بسیار مهم است و تاثیری تعیین کننده در جنس و رنگ صدای سرنا دارد. میل سرنا یک لوله‌ی نازک برنجی است که زبانه بر سر آن بسته می‌شود. لب گیر شی گردی است با سوراخی در وسط که میل از وسط آن عبور می‌کند و باعث ثبات سرنا در دهان نوازنده می‌شود.

سرنا‌های متداول در نواحی غرب ایران مانند کردستان، کرمانشاهان، لرستان، ایلام و به طور کلی ناحیه‌ی زاگرس از لحاظ ویژگی‌های ظاهری و تکنیک‌های اجرایی تقریبا شبیه هم هستند.

عزیزان و همراهان ارجمند برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه شناخت و بررسی انواع ساز همچنین خرید و فروش انواع ساز نو و کارکرده لطفا با مشاورین و کارشناسان ما در فروشگاه موسیقی کرج تماس حاصل فرمایید.

سوالات متداول