شمشال از دسته سازهای بادی‌ست. این ساز قدیمی‌ترین نوع از سازهای بادی به‌شمار می‌رود که در مناطق غربی ایران در بین اقوام کُرد، لک و لُر رواج دارد. این ساز از سازهای چوپانی‌ست، به طوری که می‌توان شمشال را مادر سازهای بادی نامید.

از شهرنشینی قوم کرد 6 هزار سال می‌گذرد و به گفته هنرمندان این دیار شمشال قدیمی‌ترین ساز عجین با زندگی این قوم بوده است.

ساخت ساز شمشال

شمشال از ني ساخته ميشود و در جا هايي كه به ني دسترسي ندارند از الياژ برنج و ساير فلزات استفاده ميشود و در گذشته نيز از استخوان بال عقاب ساخته ميشده است. برای ساخت شمشال، ابتدا چهل الي پنجاه cm را بريده و داخل ان شير میریزند و بعد از جذب شير داخل ان را روي لانه مورچه اي گذاشته تا محتويات داخل ان را كاملا ميخورند و پوسته ي بسيار سبك و نازكي از ان باقي ميماند. براي زيبايي و استحكام ني تكه چوب تري از جنس آلبالوي وحشي را به ضخامت شمشال تهيه ميكردند پوست آنرا بصورت حلقه هايي به اندازه هايي متساوي در مياوردند و حلقه ها را به تناسب سليقه ي خودبه فاصله ها مورد نظر بر ني سوار ميكردند و بدين صورت شمشال را زيبا ميدادندو استحكام ان چند برابر ميشد البته ناگفته نماند چون هوا داخل ني ميرود تاثير بسزايي در داخل صداي شمشال .ميگذاردسپس از cm4مانده به انتهاي ني به قطر نيمcmتعداد6الي7 سوراخ به فاصله هاي 3 cm تعبيه ميشود.عاليترين نوع شمشال را نوازنده ان ميسازد.

نواختن ساز شمشال

نحوه نواختن شمشال به این صورت است که ساز را به شکل مایل بر روی لب‌ها می‌گذارند و می‌دمند بر اثر برخورد هوا با لبه‌ شمشال صدایی زیبا تولید می‌شود که ترکیبی از صدای بم و زیر است، مهم ترین مورد در  نوازندگی شمشال حالت نفس‌برگردان یا دمکش است. با این تکنیک می‌توان صدایی ممتد ایجاد کرد و هم‌زمان با نفس کشیدن از راه بینی هوا را در دهان برای هدایت به سمت شمشال ذخیره کرد.

معروف ترین نوازنده ساز شمشال

معروف‌ترین نوازندگان ساز شمشال، قادر عبدالله‌زاده معروف به «قاله مه‌ره» می باشد.

مقام های ساز شمشال

در حال حاضر تعدادی از مقامهای ساز شمشال شناخته شده اند که در اورامان هنوز به صورت علمی  به آن پرداخته نشده است، به همین دلیل در مورد مقامها ، دستگاهها و آوازها نمی توان نظر قاطعی بیان کرد ،    در عین حال این موسیقی دارای دستگاهها ومقامها و آوازهای منحصر به فرد و شناخته شده است . هر مقام و ملودی در شمشال معنی ومفهوم خاصی دارد .

• مقام حزنی
  • مقام سحری
  • مقام ده ره ای
  • مقام هه را له زه رده
  • مقام مه ی گه لی
  • مقام چه مه ری
  • مقام حصبه
• مقام عرفانی
• مقام شاد

ساز شمشال در اورامان

 وقتی که سخن از شمشال به میان می آید  زیبایی ها ونواهای اهورایی این ساز اصیل آنگونه که شایسته آن است مورد توجه  قرار نمیگیرد  واین ساز همیشه مورد کم لطفی وبی مهری قرار گرفته ومی گویند ساز چوپان است ، بله ساز چوپان است چون یادگیری آن احتیاج به تمرین ودقت زیادی دارد . شمشال دراورامان جدای از فرهنگ آن نیست، اورامانی باغنای فرهنگی ، آنچنان که دوست و دشمن هم به آن اذعان دارند و از جنبه های مختلف مورد تحقیق  و توجه مستشرقان و محققان داخلی وخارجی بوده است،حفظ اصالت های فرهنگی ازجمله زبان ، لباس آواها ، موسیقی وسنت های نیک گذشته دلیل روشنی بر این مدعاست . اگرچه  موسیقی کردی  شامل  تمام  دستگاه ها می باشد ولی موسیقی محلی اورامان که جزئی از موسیقی کردی است بیشتر با شمشال نواخته می شود  هرچند تجربیات جدیدی توسط هنرمندان مختلف  در جهت آمیختگی با سازهای دیگر به عمل آمده اما هیچگاه رنگ وبوی اصلی  و جذابیت آواهایی که بصورت اصیل اجرا شده اند  را  نداشته است .    صدای شمشال به لحاظ  طبیعی بودن  وهماهنگی با صداهای آن منحصر به فرد است .